Onderstaand artikel is ook verschenen in Coachlink Magazine 15.

“Leuk dat je geïnteresseerd bent in de Vitaliteitsdagen. Tijdens deze dagen staat een gezonde leefstijl centraal. We organiseren allerlei activiteiten voor onze collega’s en studenten, zoals een health check, stoelmassages, tips voor stoppen met roken en een lunchwandeling.”

Nieuwsgierig geworden door dit bericht klikte ik door op het intranet. Ik was benieuwd naar hoe de organisatie waarvoor ik werk nog meer aandacht besteedt aan het thema vitaliteit. Onder de knop Gezond&Vitaal lees ik het volgende: “We vinden het belangrijk dat jij je werk op onze hogeschool in goede gezondheid kunt blijven doen. Daarom willen wij je met verschillende voorzieningen en adviezen helpen om gezond te blijven en zelfs gezonder te worden. Zowel mentaal als fysiek.”

De Vitaliteitsfolder, te downloaden op dezelfde pagina, wijst mij vervolgens de weg naar allerlei regelingen voor en informatie over manieren waarop ik dat kan doen, gezond blijven. Zo lees ik onder andere over het aanschaffen van een nieuwe fiets via een fietsplan en de mogelijkheid tot een preventief bezoek aan de bedrijfsarts, over het aanvragen van coaching die mij kan helpen bij het zorgen voor een juiste balans in mijn leven en over de manier waarop ik in aanmerking kom voor een vergoeding van een hoortoestel.

Trage vragen

We snappen het wel, deze focus: de gerichtheid op doen, op aanpakken, op actie ondernemen. Het is een focus die past bij de hedendaagse tijd. Onze dagen zijn immers vaak meer dan gevuld, we hebben het druk. We doen veel, we hebben veel, we willen veel en worden overspoeld met informatie. Terwijl we vaak te midden van alle overvloed het verlangen hebben naar rust en verdieping en ons bezig willen houden met datgene wat echt belangrijk is, zoeken we de sleutel meestal niet in rust en in reflectie. Dat houdt immers zo ontzettend op. Het gebod van de moderne mens: “Gij zult in beweging komen”.

Het gebod van de moderne mens: “Gij zult in beweging komen”

Het is een tegenstrijdigheid die we veel tegenkomen in onze (team)begeleidingstrajecten: aan de ene kant het verlangen om stil te staan bij datgene waar het jou en/of jouw team nu echt om te doen is, waar je echt van betekenis in wilt zijn en aan de andere kant de waan van de dag en alles wat die met zich meebrengt aan focus op doelen halen, resultaten boeken, actie ondernemen. Een tegenstrijdigheid die schuurt en die regelmatig zorgt voor ongemak: bij de individuen die we begeleiden, bij de teams en bij ons zelf. Omdat we diep vanbinnen weten dat een antwoord op ‘trage vragen’ – levensvragen over relaties, werk en verlangens en keuzes waarvoor geen snelle oplossingen zijn – kan leiden naar (nog meer) energie, levenskracht en veerkracht. En omdat we ook zien hoe we onszelf daar vaak van afhouden: door gedrag te laten zien dat bekend is en om die reden comfortabel voelt, maar waarmee we, in de woorden van Arend Ardon in zijn boek Traag versnellen, een plafond creëren voor onszelf.

Meer dan het overbrengen van kennis

Met Nijhuis en Van Vliet richten we ons op onderwijsteams en op professionals die willen gaan naar het ontwikkelen van zichzelf en de organisaties waarin zij werken. Die het beste uit zichzelf en uit anderen willen halen. Die zo het vuur ontsteken voor verwezenlijking van datgene wat we met elkaar met het onderwijs voor ogen hebben.

Dat ons onderwijs verandert is een open deur. En dat werken in het onderwijs en alle veranderingen die daarin gaande zijn veel van leraren en docenten vraagt, is de tweede. Leraren en docenten wisten dat al, mensen buiten het onderwijs weten het nu ook. Om die bewering enigszins te staven, hoeven we alleen maar te kijken naar de maanden van lockdown die achter ons liggen: hoe groot was de opluchting van menig ouder toen het bericht kwam dat leerlingen weer terug naar school mochten?

Ineens werd glashelder dat ‘leren’ niet alleen maar het overbrengen van kennis, het werken aan competenties en het voldoen aan de normen van de inspectie is. Ineens werd glashelder dat het vak uit nog veel meer bestaat: uit zaken die soms niet zo goed te definiëren zijn en waarvoor het soms moeilijk is om de juiste woorden te vinden die vertellen waar het dan óók nog om gaat.

Dansen in de regen

We dachten hier veel over na naar aanleiding van de documentaireserie Klassen die in de afgelopen maanden op televisie is uitgezonden: een serie die, zo blijkt, heel veel heeft losgemaakt. De documentaire gaat over de strijd voor gelijke kansen in het onderwijs. Week in week uit konden we zien hoe velen strijden voor het belang van leerlingen: de zeer betrokken leerkrachten, de mentor, de bestuurder en de wethouder. Ze gaan de strijd aan met systemen, met regels en procedures die ‘zijn omdat ze nu eenmaal zo zijn’, met maatschappelijke tendensen en publieke opinies. Omdat ze verschil willen maken en op een beslissend moment in het leven van een leerling iets wezenlijks willen betekenen. Dát is waarom ze het doen, dát is waarom zij (en wij) in het onderwijs werkzaam zijn.

“Life isn’t about waiting for the storm to pass, it’s about learning to dance in the rain.” Deze uitspraak van visionair, kunstenaar, auteur en ondernemer Vivian Greene helpt ons om een antwoord te vinden op de vraag hoe de hierboven genoemde professionals het volhouden, en de energie en de veerkracht hebben om in alle weerbarstigheid van de dagelijkse praktijk hun werk te kunnen doen. Die dagelijkse praktijk vraagt nogal wat, zo verwoordden we het hierboven al: we zien het in de documentaire, we stellen het vast in ons werk als coaches en procesbegeleiders binnen het onderwijs en we ervaren het aan den lijve in ons werk als docent.

Waarom je doet zoals je doet

In dit kader is het aardig om een uitstapje te maken naar het boek Je binnenste buiten van Manon Ruijters, lector professionele identiteit en organisatieontwikkeling bij Aeres Hogeschool in Wageningen en hoogleraar Leren, ontwikkelen en gedragsverandering bij de VU in Amsterdam. Volgens haar gaat het erom dat je weet of ontdekt waar je van bent, waar je voor staat, wat je wilt in je vak, waar je passie zit en hoe je daarmee de verbinding mee blijven maken. Het gaat erom goed te willen zijn in dat vak en het met overtuiging uitoefenen, erin leren ‘dansen’’, ongeacht de omstandigheden. Dansen in de regen dus. Het is precies wat ze doen, de bevlogen professionals uit de documentaire.

Het is ook precies datgene waar we in onze trajecten op inzetten: bevragen op en faciliteren van gesprekken die gaan over ‘waarom je doet zoals je doet’. Bewustwording daarvan geeft je de mogelijkheid om vervolgens de verantwoordelijkheid te nemen voor wie je bent, wat je doet en wat je wilt. Het resultaat daarvan? Mensen die tot hun recht komen en organisaties waarin ze werken die daar wel bij varen.

Professionele identiteit: weten waar je van bent

Volgens Manon Ruijters herken je mensen met een sterke professionele identiteit vrij gemakkelijk: ‘Kijk maar om je heen. Ze hebben een sterke gedrevenheid, passie en de wens om waarde toe te voegen. Ze zijn leergierig en willen zowel zichzelf als het vak, de organisatie en het veld waar zij werken verder brengen.’ Professionele identiteit is eigenlijk alles wat jou kleur geeft als professional, wat jou maakt tot wie je bent, hoe je in je vak staat en hoe je met elkaar – je collega’s, de beroepsgroep waarin je werkt – naar dat vak kijkt. Maar buiten dat alles maakt het vooral ook echt verbinding met jouzelf. In een tijd van heel veel veranderingen, waarin heel veel gevraagd wordt van professionals aan verwerking van nieuwe kennis, nieuwe informatie, nieuwe manieren van in een organisatie staan, is aandacht besteden aan je professionele identiteit zoiets als werken aan je basis.

Aandacht besteden aan je professionele identiteit is zoiets als werken aan je basis

Bij professionele identiteit draait het om zelfsturing, samenwerken, excellentie en veerkracht. Dat zijn allemaal dingen die je niet leert in een klaslokaal. Zelfsturing ontwikkel je door goed te weten waar je van bent. Aan veerkracht kom je met name door scherp te hebben wat voor jou belangrijk en onbelangrijk is. Dan maak je je immers om een heleboel dingen niet meer zo druk en ben je veel beter bestand tegen alle veranderingen die in organisaties gaande zijn. Samenwerken wordt makkelijker als je weet wat van jou is, en wat van de ander: dan kun je veel respectvoller en wijzer met elkaar omgaan. En als je echt weet waar je goed in wilt worden, dan kun je dat ontwikkelen. Dus ook excellentie vindt zijn basis in professionele identiteit. Zoals Ruijters verwoordt: “Nadenken over wat de essentie is van je werk voor jou, daar kun je eigenlijk nooit voldoende aandacht aan besteden.”Net als identiteit blijft ook je professionele identiteit altijd in ontwikkeling.

Op avontuur

In de wereld van leren en ontwikkelen maken we ons volgens Ruijters in opleidingen, trainingen en coachtrajecten vaak druk over de vraag: ‘Wat ga je nu morgen met het geleerde doen?’. Ruijters stelt voor om daarmee te stoppen. De vraag: ’Hoe past dit bij jou?’ is wat haar betreft een veel belangrijkere vraag. Als je daar immers een antwoord op vindt, ontstaan ruimte en energie: om (andere) keuzes te maken, om zaken te laten stromen.

Dit is dan ook precies wat we doen in onze (team)begeleidingstrajecten: ruimte bieden aan teams en professionals om met elkaar te praten over en in zichzelf op ontdekkingstocht te gaan naar datgene wat er echt toe doet, wat écht belangrijk is. We faciliteren gesprekken waarin meningen niet over elkaar heen buitelen, maar waarin echt luisteren en helpen (onder) zoeken de uitgangpunten zijn. Waar nieuwsgierigheid centraal staat en waar we vooral ook plezier hebben met elkaar. Waarin we de spanning opzoeken door vragen te stellen die verrassend zijn, en ook een beetje vilein. Vragen die schuren omdat ze tikken tegen het zelfgecreëerde plafond, in de hoop dat we bijdragen aan het creëren van barstjes daarin: omdat we weten dat daar het licht door naar binnen komt. Avontuurlijke trajecten. Trajecten die leiden tot verdieping en verbinding. Met een ander, én met jezelf. Om vanuit die kracht je leven verder vorm te geven: levenskracht.

Literatuur

• Ardon, A. (2020). Traag versnellen. Amsterdam: Boom.
• Ruijters, M. (red.) (2015). Je binnenste buiten. Deventer: Vakmedianet.