Omver geblazen.
Door haar wervelende entree.
In haar knalgroene pak.

Het dak ging eraf tijdens de uitvoering van “Mahler 2” in de Haagse concertzaal. Ik was erbij een paar weken geleden. Zittend op het puntje van mijn stoel en overweldigd door koor- en orkestklanken die elkaar opzweepten tot een slot met zwaar slagwerk, schetterend koper en een groots koor. En dus door die chef-dirigent in haar knalgroene pak. Daar stond ze op de bok voor haar volledig in het zwart geklede koor en orkest: één brok energie.

Een ware professional, verzuchtte ik naderhand terwijl ik nog bij zat te komen van het muzikale geweld: leiding geven aan 85 orkestleden en 85 koorzangers met dit klinkende resultaat. Het publiek liet haar niet gaan: we klapten onze handen stuk.

Person effect

Person effect, zo noemt men het in het vak: de unieke manier waarop je op mensen overkomt en je verbindt met anderen. Er is zelfs niets dat meer je mate van effectieve verbinding met anderen bepaalt, zo schrijft Jakob van Wielink in De taal van transitie.

Je bewust zijn van het person effect betekent dat je weet wat jouw impact op anderen is en welke verfijnde impact anderen op jou hebben. Er is nauwelijks een krachtiger sleutel tot het vergroten van je leiderschapsimpact, gaat Van Wielink verder.

Heel veel kan ik er niet over zeggen, over hoe Anja Bihlmaier als chef-dirigent van het Residentieorkest daadwerkelijk is in de omgang met de mensen met wie zij werkt. Ik weet het niet, ik ben er niet bij. Op mij maakte ze in ieder geval een onuitwisbare indruk.

Wat ik inmiddels ook weet? Dat is dat je ontdekt wat jouw person effect is door te kijken en te luisteren naar hoe je spreekt. De woorden die je kiest, de toon die je gebruikt, de lichaamstaal die je gebruikt om je woorden te ondersteunen. Het is dus de manier waarop je gemoedstoestand, je mindset, emoties en gedrag overkomen op een ander of een groep en dat kan positief of negatief zijn. Het vraagt moed en bereidheid om zeer nauwkeurig en kritisch te kijken naar het eigen gedrag waar je meestal geen aandacht aan schenkt.

Maestro!

Natuurlijk kan niets tippen aan Heel Holland Bakt, maar het tv-programma Maestro is wat mij betreft een goede vervanger in de maanden van het jaar dat ik het zonder mijn ultieme ontspanningsmoment op de zondagavond moet stellen. In dit programma nemen bekende Nederlanders het tegen elkaar op in een muzikale afvalrace tot dirigent.

Zonder enige dirigeerervaring duiken ze in de wereld van vierkwartsmaten, partituren en slagpatronen. Het gaat ze niet in de koude kleren zitten: sommige meesterwerken komen volledig onherkenbaar en gehavend uit de strijd. Hetzelfde geldt voor de kandidaten: met het zweet op het voorhoofd stappen ze van de bok af, na deze oefening in nederigheid. Genadeloos wordt duidelijk hoe complex de rol van een dirigent is en hoe moeilijk het is om datgene tot stand te brengen wat je voor ogen hebt.

Meer dan met een stokje zwaaien

Dirigeren is meer dan met een stokje zwaaien, leidinggeven is meer dan vertellen hoe je het wilt. Leiderschap gaat over het vermogen anderen te beïnvloeden, impact te hebben en resultaten te boeken, schrijft Jakob van Wielink. Het is dan ook niet zozeer verbonden aan een rol of een functie als wel aan wie je bent, en is daarmee persoonlijk.

“Het persoonlijke van dat leiderschap beperkt zich niet tot de werkvloer, maar komt ook daarbuiten tot uiting. Leiderschap inspireert tot beweging en groei, waar management veel meer gaat over zaken geregeld krijgen. Daarbij gaat leiderschap over richting geven, maar is het zonder management stuurloos. Een leider moet in staat zijn zaken georganiseerd en gemanaged te krijgen. Thuis, op het werk, op de sportclub. Maar bovenal is de uitdaging van de leider zichzelf in een context te plaatsen waarin hij gevoed en geïnspireerd wordt, zodat hij anderen kan voeden en inspireren. Het begint met zelfleiderschap. Dirigeren en leiderschap hebben met elkaar gemeen dat ze vragen om de bereidheid en het vermogen om te volgen en te luisteren. Dat leidt tot de ultieme uitkomst van verbinding en dialoog, waarbij er voor iedereen een eigen plek is om de eigen unieke inbreng te hebben, het eigen geluid te laten horen, de unieke klank.”

Harmonie is niet de afwezigheid van conflict

Wanneer iedereen zijn eigen plek inneemt, zoals in een koor of in een orkest, ontstaat er harmonie. Harmonie ontstaat echter niet zonder conflict. Alleen daar houden we niet van, conflictmijdende wezens als we zijn. We zijn bang voor ruzie en gedoe en doen van alles om dat uit de weg te gaan. Terwijl je er ook anders naar kunt kijken.

Het is een perspectief dat me een aantal jaar geleden werd aangereikt door Frank Weijers tijdens een opleiding die ik bij hem volgde: conflicten zijn er altijd. Mensen verschillen van elkaar, waardoor ze conflicterende kijken op dezelfde werkelijkheid hebben. Harmonie is dus niet de afwezigheid van conflict, maar juist het goed ermee omgaan: er wordt vrijmoedig gezegd wat er gezegd moet worden en we kunnen met een open hart van elkaar horen. Niet dat dat makkelijk is: constructief het conflict aangaan vraagt om intimiteit en de bereidheid om het hart open te houden.

Op vleugels

We zijn er nóg altijd een beetje beduusd van, van datgene wat we een half jaar geleden met elkaar tot stand hebben gebracht tijdens de tournee van La Banda Bardi, het klassiek ensemble waarin ik zing. Over leiderschap gaat het en over person effect. Over je plek kennen. En deze innemen. En over de bereidheid om te leren, je te willen laten verrassen.

Hartstikke trots zijn we:

• op de manier waarop we in muzikaal opzicht voorbereid waren;
• op de bereidheid van een ieder om het beste uit zichzelf en uit elkaar te halen;
• op onze focus tijdens de voorafgaande repetities en concerten;
• op ons plezier en onze verbinding met elkaar die in de afgelopen jaren alleen maar kon ontstaan door vrijmoedig met elkaar te spreken en openhartig naar elkaar te luisteren;
• op hoe we (wederom) hebben ervaren dat het geheel meer is dan de som der delen en wat je van daaruit met elkaar tot stand brengt;
• op het leiderschap van Joost van der Linden: de muzikale aanjager en begeleider van onze bende. Omdat hij ziet waartoe La Banda Bardi in staat is én vanwege de manier waarop hij dat uit ons weet te halen. Vanuit lichtheid. En vanuit plezier.

Op vleugels voelden we ons.
Zélfs in onze volledig zwarte outfits.